De Europese Commissie presenteerde 22 maart 2023 een voorstel tot gemeenschappelijke regels ter bevordering van het recht op reparatie voor consumenten. Een stap die volgens hoogleraar Privaatrecht Alex Geert Castermans zowel tijdig is als moedig, maar ook om verdere verbetering vraagt.
Het EU-voorstel kwam tot stand tegen een achtergrond van groeiende milieuzorgen, opwarming van de aarde en een samenleving die van bedrijven verwacht meer oog te hebben voor de impact van hun zakelijke beslissingen en toeleveringsketens. ‘Het recht op reparatie is slechts één van de strategieën die de druk op onze natuurlijke omgeving kunnen verminderen’, zegt Castermans. ‘Het retourrecht heeft consumenten decennialang beschermd tegen agressieve verkooppraktijken en slechte productkwaliteit. Gelukkig is er een groeiend besef dat het recht op reparatie een duurzamere manier kan zijn om consumenten te beschermen.’
Slimme zet
Het doel van het EU-voorstel, dat nog door het Europees Parlement en de lidstaten moet worden aangenomen, is om nieuwe wetgeving in te voeren die consumenten het recht geeft om de producten die ze hebben aangeschaft te laten repareren. Zoals de Europese Commissie in haar persbericht stelt: ‘De afgelopen decennia werd bij producten met gebreken vaak de voorkeur gegeven aan vervanging boven reparatie en werden consumenten onvoldoende gestimuleerd om na afloop van de wettelijke garantie hun goederen te laten repareren.’
Volgens Castermans kan het gezien de urgentie een beetje teleurstellend lijken dat de aangekondigde richtlijn alleen betrekking heeft op consumentenrechten. ‘Maar gezien de beperkte wettelijke bevoegdheden van de Europese Commissie vind ik het een slimme zet. Zodra het voorstel is aangenomen zijn Nederland en de rest van de EU verplicht om de nieuwe regels in hun nationale juridische stelsels op te nemen. Dat is een goede manier om ervoor te zorgen dat het recht op reparatie door alle lidstaten consistent wordt geïmplementeerd.’
Duurzamer consumentenrecht
Eenmaal geïmplementeerd, voorziet Castermans dat de wetgeving een flinke positieve impact kan hebben. ‘Het is inherent aan onze samenleving dat we steeds meer goederen kopen. We leren om nieuwe kleding te willen zodra de modetrend verandert. Dat is een mentaliteit die structurele aandacht verdient, maar waarvan het tot nog toe moeilijk is gebleken om daar echt iets aan te veranderen. Ik vind de nieuwe regels voor het recht en de plicht tot reparatie een goede stap in de richting van een duurzamer consumentenrecht.’
Er zijn veel prikkels voor bedrijven om consumenten te verleiden een product te vervangen’
Groeien, concurreren en repareren?
Voor het zover is, zijn er nog wel wat hobbels te nemen. Een belangrijke uitdaging voor deze voorgestelde en andere reparatiewetgeving is het heersende economische paradigma dat van bedrijven verwacht dat ze blijven groeien terwijl ze in de markt concurreren. Castermans verwacht dan ook dat bedrijven zullen proberen de impact van de wetgeving te minimaliseren. ‘Er zijn veel prikkels voor bedrijven om consumenten te verleiden geen gebruik te maken van hun recht op reparatie, en in plaats daarvan een nieuw product te kopen. Een zwak punt van het huidige voorstel is bijvoorbeeld dat het geen limiet stelt aan de voor reparatie benodigde tijdsduur. Als het drie weken duurt voordat je je oude, gerepareerde laptop weer terug hebt, wie kiest er dan niet voor om maar een nieuwe kopen? Ik verwacht bovendien dat producenten de prijzen van hun producten zullen verhogen om zo de kosten van het recht op reparatie aan de consumenten door te rekenen.’
Als het drie weken duurt voordat je je oude laptop terug hebt, wie kiest er dan niet voor een nieuwe?'
Milieubelasting
Naast de verwachte weerstand van bedrijven had het voorstel ook (nog) meer oog voor het milieu kunnen hebben. Het is nu al zo dat dat de consument bij defecten binnen de garantietermijn voor reparatie of vervanging kan kiezen, beide kosteloos. In de praktijk kiest de consument vaak voor gratis vervanging, waarbij het defecte maar nog bruikbare item wordt weggegooid. Het nieuwe voorstel geeft expliciet voorrang aan reparatie door dit verplicht te stellen – maar alleen als de kosten van reparatie lager zijn dan van vervanging. ‘Het is een puur financiële beoordeling’, zegt Castermans. ‘Het voorstel houdt hierbij geen rekening met de belasting voor het milieu.’
Verplicht repareren kan de Europese maakindustrie laten herleven’
Duizelingwekkend platform
Het voorstel probeert het ook gemakkelijker te maken voor de consument om hun producten na het aflopen van de garantieperiode te laten repareren. Een methode daarvoor is een informatieplatform waarop consumenten de reparatiemogelijkheden kunnen vergelijken die verschillende producenten aanbieden. Maar onderzoekers in de Verenigde Staten hebben berekend dat het consumenten volledig zou overbelasten als ze alle informatie op dat platform zouden lezen om zo een geïnformeerde keuze te maken. Castermans: ‘Het voorstel voor het recht op reparatie is dus een goede start, met op allerlei vlakken nog flink wat ruimte voor verbetering.’
Alex Geert Castermans is hoogleraar privaatrecht aan het Instituut voor Privaatrecht van de Universiteit Leiden. Hij onderzoekt de interactie tussen Europese wetgeving en Nederlands privaatrecht, met name binnen thema’s zoals de opwarming van de aarde en maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Dit is een artikel uit de nieuwe white paper 'Reparatie in de Circulaire Economie: Europese wetgeving, productontwerp en verdienmodellen,' een gezamenlijke uitgave van het Leiden-Delft-Erasmus Centre for Sustainability en de faculteit Industrieel Ontwerpen, TU Delft.