De meest complete methode om milieueffecten van producten te doorzien, is levenscyclusanalyse. Dat vindt industrieel ecoloog Stefano Cucurachi. ‘Het biedt ontwerpers, beleidsmakers, technologieontwikkelaars en innovators onmisbare feiten en cijfers om de keuzes te maken die een circulaire economie dichterbij brengen.’
‘Recycling betekent niet automatisch dat je de productie van nieuwe goederen voorkomt of de winning van grondstoffen vermindert’, zegt Stefano Cucurachi, universitair hoofddocent Industriële Ecologie aan de Universiteit Leiden. ‘Vaak zijn deze materialen laagwaardiger, waardoor ze niet in plaats van primaire materialen zullen worden gebruikt. Het vergroten van de repareerbaarheid van producten is daarentegen wel altijd een effectieve strategie. Repareren verlengt de levensduur van producten, waardoor de milieueffecten verminderen terwijl het product zijn beoogde functie blijft vervullen.’
Levenscyclusanalyse als een krachtig hulpmiddel
Voor Cucurachi is LCA, levenscyclusanalyse, de meest complete methode voor het kwantificeren van milieueffecten, omdat het de volledige levenscyclus van een product in beschouwing neemt. Van de winning van grondstoffen, via productie en gebruik, tot en met het einde van de levensduur van een product. Het maakt bovendien kwantificatie mogelijk over een breed palet aan impactcategorieën, oorzaak-gevolgketens en impactpaden. In zijn eigen onderzoek kijkt hij onder andere naar de impact op klimaatverandering, de impact van toxiciteit op de gezondheid van zowel de mens als biodiversiteit, en de impact op het uitputten van natuurlijke hulpbronnen. ‘Bij het uitvoeren van LCA ter beoordeling van verschillende reparatiestrategieën moet men de netto milieubaten over de bovengenoemde impactcategorieën in ogenschouw nemen. Bovendien kunnen we dankzij recente ontwikkelingen nu ook LCA toepassen voor het karakteriseren van de economische en sociale impact.’
Sinds kort kunnen we met levenscyclusanalyse ook de economische en sociale impact bepalen’
Analyse in een vroeg ontwikkelstadium
De focus van Cucurachi ligt bij de eerste stadia van innovatie en bij bedrijfsmodellen die in opkomst zijn. ‘In deze stadia kunnen ontwerpkeuzes nog tegen redelijke kosten aangepast worden. Hierdoor is het mogelijk functies die vanuit duurzaamheidsoogpunt minder wenselijk zijn te heroverwegen.’ Zijn analyses stimuleren product- en technologieontwikkelaars om al in een vroeg stadium over alle levenscyclusfasen na te denken, inclusief de mogelijkheden aan het einde van de bruikbare levensduur. Naast repareren kan dit natuurlijk ook voor andere circulaire strategieën worden toegepast.
De zonne-energiesector kan als voorbeeld dienen. ‘Voor innovatieve zonnepanelen zijn vaak complexere materialen en meer energie-intensieve productieprocessen nodig. Dit betekent dat een hogere efficiëntie in het omzetten van zonlicht naar elektriciteit gevolgen voor het milieu kan hebben. Met het toepassen van LCA op twee state-of-the-art concepten van zonnecellen konden we aantonen dat deze over de gehele levenscyclus de milieueffecten zouden kunnen verminderen in vergelijking met de bestaande op silicium-gebaseerde zonnecellen. We hebben ook enkele kritieke processen geïdentificeerd die verder verbeterd kunnen worden, waaronder het elektriciteitsverbruik tijdens de aangroei van verschillende lagen in het zonnepaneel.’
Zakelijke kansen identificeren met een holistische aanpak
Zoals Conny Bakker in de inleiding besprak, is het integreren van repareren (en elke andere circulaire strategie) een complex proces waarbij het gehele systeem moet worden meegenomen. Alhoewel LCA een uitgebreid overzicht biedt van de milieueffecten, moet de toepassing ervan met aanvullende methoden worden gecombineerd om de talloze (sociale, juridische en zakelijke) interacties en spanningen op systeemniveau aan te pakken. Cucurachi: ‘Het integreren van repareren in de samenleving en in bedrijfsmodellen vereist bijvoorbeeld het inrichten van een keur aan diensten en activiteiten. In plaats van dit als een extra last te zien, kan een allesomvattende aanpak helpen bij het identificeren van zakelijke kansen binnen dit nieuwe systeem.’
Succesvol met een lagere vraag
Een succesvol voorbeeld: de outdoor kledingwinkel Patagonia biedt reparaties en doe-het-zelf-educatie aan, en heeft zelfs een webshop voor gerepareerde kleding. ‘Hun bedrijfsmodel verlaagt de vraag naar nieuwe en vervangende producten, en ze doen daar goede zaken mee’, zegt Cucurachi. ‘Mogelijk nog belangrijker is dat hun aanpak tot een hechte klantengemeenschap heeft geleid die weer anderen inspireert. Wat betreft repareren denk ik dat deze gemeenschaps-aanpak een veel grotere impact zal hebben dan een puur zakelijke aanpak.’
Patagonia verlaagt de vraag naar nieuwe producten en creëert een hechte klantengemeenschap’
True Price biedt inzicht
Volgens Cucurachi moeten we om duurzaamheid te bevorderen consumenten ook beter informeren over de werkelijke prijs van de producten die ze kopen. ‘De prijs van een laptop of mobiele telefoon zou aanzienlijk hoger liggen als we eerlijke lonen betalen aan degenen die ze elders in de wereld produceren. Of als we rekening zouden houden met de externe milieukosten van iets produceren dat niet is ontworpen om lang mee te gaan. True Price is een maatschappelijke organisatie die zulke berekeningen uitvoert voor bijvoorbeeld bloemen, T-shirts en verschillende voedingsmiddelen.’
Het creëren van een gemeenschap van mensen die in een product geloven vanwege de duurzaamheid en repareerbaarheid ervan, en die dus bereid zijn een hogere maar eerlijke prijs te betalen, biedt zeker zakelijke kansen. ‘Dit gaat verder dan alleen wetgeving en het voldoen aan heersende maatschappelijke sentimenten. Met het benadrukken dat dit de reden is van de hogere prijs geef je consumenten een positieve boodschap mee.’ Opnieuw is Patagonia een goed voorbeeld, net als Miele, het bedrijf van hoogwaardige wasmachines dat bekend is, en vertrouwd wordt, vanwege de levensduur van zijn producten.
Cijfers zijn belangrijk, sociale initiatieven ook
Volgens Cucurachi is het afwegen van feiten en cijfers van essentieel belang om een circulaire economie te bevorderen. Hij ziet dan ook graag dat beleidsmakers het gebruik van LCA en andere kwantitatieve methoden stimuleren, zodat ze als basis kunnen dienen voor geïnformeerde besluitvorming. ‘Daarnaast zouden beleidsmakers initiatieven moeten ondersteunen die de mogelijke milieueffecten van systemen minimaliseren – vooral bedrijven die het gewenste niveau van educatie en training aanbieden aan degenen die met hen in contact komen.’
Repair cafés laten zien wat er mogelijk en haalbaar is’
Cucurachi ziet ook graag dat kwantitatieve beoordelingsmethoden onderdeel uitmaken van het onderwijscurriculum van ontwerpers, zodat ze al in een vroeg stadium kunnen nadenken over hoe hun ontwerpkeuzes de milieu-impact beïnvloeden. Maar hij verwacht dat de grootste stimulans voor repareren van maatschappelijke initiatieven zal komen. ‘Repair cafés en het in het Verenigd Koninkrijk gevestigde Restart Project helpen niet alleen mensen bij het repareren, ze vergroten ook het bewustzijn over wat mogelijk en haalbaar is. Dit zal beleidsmakers aansporen om nieuwe wetgeving in te voeren, zoals het recente EU-reparatievoorstel.’
Stefano Cucurachi is universitair hoofddocent Industrial Ecology aan de Universiteit Leiden. De focus van zijn onderzoek ligt op kwantitatieve methoden ter beoordeling van de milieu- en maatschappelijke impact van opkomende technologieën, bedrijfsmodellen en beleidskeuzes.
Dit is een artikel uit de nieuwe white paper 'Reparatie in de Circulaire Economie: Europese wetgeving, productontwerp en verdienmodellen,' een gezamenlijke uitgave van het Leiden-Delft-Erasmus Centre for Sustainability en de faculteit Industrieel Ontwerpen, TU Delft.